SCOPUS
“Scopus” ma’lumotlar bazasi
Scopus – bu taqriz qilinayotgan adabiyotlar: ilmiy jurnallar, kitoblar, va konferensiya materiallarida berilgan havolalar haqidagi qisqacha tavsif va ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan eng yirik ma’lumotlar bazalaridan biridir.
Bugungi kunda “Scopus” bazasida nashr qilinadigan maqolalar ko‘plab davlatlarning OTMlarida ilmiy faoliyatini baholashning kriteriyalaridan biri sifatida qabul kilingan. Jumladan, bugungi kunga kelib O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimda bu berilganlar bazasiga katta e’tibor qaratilmoqda.
«Scopus» – dunyoning eng nufuzli ilmiy-tahliliy reyting platformalaridan biri bo‘lib, u ilmiy maqolalar mualliflari, olimlar reytingi, jurnallar, tashkilotlar, mamlakatlar reytinglarini tuzish imkonini beradi. Ulardan qanday o‘rin olish mumkinligi haqida gapiradigan bo‘lsak, bajarilishi kerak bo‘lgan asosiy vazifa – ilmiy maqola yozish. Reytingda o‘sish uchun mazkur ilmiy maqolaga havola berilishi kerak (qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yaxshi), olimlar o‘z ma’ruzalarida uni tilga olishlari kerak Reytinglarimiz shu tarzda tuziladi.
2020-yil yakuni bo‘yicha «Scopus» xalqaro ilmiy ma’lumotlar bazasi bo‘yicha eng yuqori Xirsh indeksiga erishgan 40 yoshgacha bo‘lgan olimlarga Yoshlar akademiyasining Iqtidorli yoshlarini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan bir martalik to‘lanadigan 100 mln. so‘m miqdorida mukofot beriladi.
Scopus minglab nashriyotlarning shu jumladan, “Elsevier”ning tezislari va havolalaridagi metama’lumotlarini indekslaydi.
“Scopus” uchun minimal mezon:
«Scopus» – dunyoning eng nufuzli ilmiy-tahliliy reyting platformalaridan biri bo‘lib, u ilmiy maqolalar mualliflari, olimlar reytingi, jurnallar, tashkilotlar, mamlakatlar reytinglarini tuzish imkonini beradi. Ulardan qanday o‘rin olish mumkinligi haqida gapiradigan bo‘lsak, bajarilishi kerak bo‘lgan asosiy vazifa – ilmiy maqola yozish. Reytingda o‘sish uchun mazkur ilmiy maqolaga havola berilishi kerak (qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha yaxshi), olimlar o‘z ma’ruzalarida uni tilga olishlari kerak Reytinglarimiz shu tarzda tuziladi.
2020-yil yakuni bo‘yicha «Scopus» xalqaro ilmiy ma’lumotlar bazasi bo‘yicha eng yuqori Xirsh indeksiga erishgan 40 yoshgacha bo‘lgan olimlarga Yoshlar akademiyasining Iqtidorli yoshlarini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan bir martalik to‘lanadigan 100 mln. so‘m miqdorida mukofot beriladi.
Scopus minglab nashriyotlarning shu jumladan, “Elsevier”ning tezislari va havolalaridagi metama’lumotlarini indekslaydi.
“Scopus” uchun minimal mezon
Jurnal taqriz asosidagi kontentga ega bo‘lishi kerak;
Jurnal muntazam ravishda nashr etilishi kerak (ISSN xalqaro markazida ro‘yxatdan o‘tgan ISSN bo‘lishi kerak);
Kontent xalqaro auditoriya uchun dolzarb va tushunarli bo‘lishi kerak (lotin transkripsiyasida bo‘lishi, maqola nomi va annotatsiyasi ingliz tilida ham berilishi kerak);
Jurnalning etika qoidalari mavjud bo‘lishi;
Bundan tashqari, umumiy amaliyotga ko‘ra, jurnal “Scopus” (ikkinchi bosqich)ga qo‘shilish uchun arizani ko‘rib chiqishdan kamida ikki yil oldin chop etila boshlangan bo‘lishi lozim.
Iqtibos (arab. — ziyo olmoq), sitata — biror asardan soʻzma-soʻz olingan parcha. Iqtibos bayon qilinayotgan fikrni ishonchli fikr bilan quvvatlash, muayyan fikrni tanqid qilish uchun hamda muhim faktik material — misol sifatida qoʻllaniladi. Iqtibos, asosan, ilmiy (koʻpincha gumanitar) va rasmiy nutqda ishlatiladi hamda qoʻshtirnoq bilan belgilanadi yoki alohida harf bilan yoziladi; shuningdek, manbaga havola qilinadi. Bunday koʻchirmalar foydalanuvchining fikri bilan qiyoslanganda uning mohiyatini toʻgʻri tushunish imkonini beradi. Masalan, badiiy adabiyotning , soʻzning gʻoyaviy-estetik taʼsir kuchi, ahamiyatini quroldan ham kuchliroq ekanligi toʻgʻrisidagi fikrni mustah-kamlash maqsadida P. Tursunning «Adabiyot zambarakdan zoʻr» yoki A. Qahhorning «Adabiyot atomdan kuchli» degan soʻzlarini yoki boʻlmasa, «tigʻ yarasi bitar, ammo til yarasi bitmas» maholini iqtibos sifatida qoʻllash mumkin. Iqtibosdan koʻp hollarda epigraf va shior oʻrnida ham qoʻllaniladi. Agar muallif fikriga zarar yetmasa, Iqtibosda orfografiya va punktatsiyani oʻzlashtirish, soʻz (soʻzlar)ni tushirib qoldirish mumkin (bunda koʻp nuqta bilan belgi qoʻyiladi).
Source Normalized Impact Per Paper
Source Normalized Impact Per Paper (SNIP) – bu iqtibos keltirish amaliyotidagi sohaga xos farqlarni hisobga oladigan murakkab ko’rsatkich. U buni har bir jurnalning har bir nashrga havola qilingan iqtiboslarini oʻz sohasining ushbu jurnalga havola qilingan nashrlar toʻplami sifatida belgilangan iqtiboslar salohiyati bilan solishtirish orqali amalga oshiradi. Shuning uchun SNIP kontekstli iqtibos ta’sirini o’lchaydi va turli mavzulardagi jurnallarni to’g’ridan-to’g’ri taqqoslash imkonini beradi, chunki bitta iqtibosning qiymati iqtiboslar kamroq bo’lgan sohalardagi jurnallar uchun kattaroq bo’ladi va aksincha. SNIP har yili Scopus ma’lumotlaridan hisoblab chiqiladi va CiteScore va SJR bilan birga bepul mavjud.
SCImago Journal Rank (SJR)
SCImago Journal Rank (SJR) jurnallar o’rtasida obro’-e’tiborni iqtibos havolalari orqali uzatish kontseptsiyasiga asoslanadi. Muhim veb-saytlar boshqa muhim veb-saytlar bilan bog’langan deb faraz qiladigan Google PageRank algoritmiga o’xshash yondashuvga asoslanib, SJR har bir kiruvchi iqtibosni yuqori SJR manbasidan olingan iqtibos bilan iqtibos keltiruvchi jurnalning SJR jurnaliga tortadi. past SJR manbasidan olingan iqtibosdan ko’proq uchun. CiteScore singari, SJR jurnal hajmini oxirgi nashrlar bo’yicha o’rtacha hisoblab chiqadi va har yili hisoblab chiqiladi. SJR shuningdek, Scopus ma’lumotlari bilan quvvatlanadi va CiteScore bilan birga bepul mavjud.Jurnallar o’rtasida obro’-e’tiborni iqtibos havolalari orqali uzatish
bu iqtibos keltirish amaliyotidagi sohaga xos farqlarni hisobga oladigan murakkab ko’rsatkich. Yillik CiteScore ko’rsatkichlari har yilning iyun oyida chiqariladi.
CiteScore davriy nashrda chop etilgan har bir hujjat tomonidan olingan iqtiboslarning o’rtacha sonini o’lchaydi.
SCImago Journal Rank bir qator nashrlar tomonidan olingan iqtiboslarning vaznli sonini baholaydi. Og’irlangan iqtibos balli davriy nashrning bilim va nufuzi (SJR) sohasiga bog’liq.
XALQARO JURNALLARGA ILMIY MAQOLA TAYYORLASH
So‘nggi yillarda ilmiy-administrativ amaliyotga alohida olimning va butun ilmiy jamoalarning nashr qilish faolligini tavsiflovchi bibliometrik ko‘rsatkichlar uchta asosiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha amaliyotga keng tadbiq qilinmoqda: WoS CC, Scopus RINS. Ularning ichida ma’lum vaqt oralig‘ida ilmiy maqolalar soni haqida ma’lumotlar, olimlar va ilmiy jamoalarning Xirsh indeksi, maqolalar chop qilingan nashrlarning impakt-faktorini ko‘rish mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 22-martdagi «Xalqaro Rivojlantirish Assotsiatsiyasi ishtirokidagi oliy ta’lim muassasalari moddiy -texnika bazasini mustahkamlash loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori ijrosini ta’minlash maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Gollandiyaning «Elsevier» kompaniyasi bilan hamkorlikda «Ilm-fan 2020» milliy rivojlanish dasturini ishlab chiqdi.
2018-yil 23-mart kuni O’zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi hamda Niderlandiyaning «Elsevier» kompaniyasi bilan birgalikda «SCOPUS» va «ScienceDirect» xalqaro ilmiy ma’lumotlar bazalari mahsulotlari uchun Milliy bitimi imzolandi.
Scopus dunyodagi yirik referativ berilganlar bazalaridan birini ifodalaydi. Bazasi 21000 nomdagi ilmiy-texnik va tibbiyot jurnallarini, 5000 ga yaqin xalqaro nashriyotlarni oladi. Har kuni yangilanadigan Scopus berilganlar bazasi yetakchi ilmiy nashriyotlarning birinchi nashrigacha bo‘lgan jurnallarni o‘z ichiga oladi.
Scopusning har yili yangilanadigan berilganlar bazasi yetakchi ilmiy nashriyotlar jurnallarining birinchi chiqishi, birinchi tomigacha qamrab olgan. Bu ilmiy nashrlarni izlashda kuchli qo‘llovni ta’minlaydi va mumkin bo‘lgan katta hajmdagi maqolalardan barcha topilgan referatlarga murojaatlarni taklif qiladi.
Scopus qidiruv tizimi Research Performance Measurement (RPM) – izlanishlar samaradorligini nazorat qilish vositasini taklif qiladi. Bu mualliflar, izlanishlardagi yo‘nalishlar va jurnallarni baholashga yordam beradi.
Bugungi kunda Scopus bazasida nashr qilinadigan maqolalar ko‘plab davlatlarning OTMlarida ilmiy faoliyatni baholashning kriteriyalaridan biri sifatida qabul qilingan. Jumladan, bugungi kunga kelib O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta‘lim tizimida bu berilganlar bazasiga katta e’tibor qaratilmoqda.
Xalqaro ilmiy hajmga ega bo‘lgan Scopus, Web of Science berilganlar bazasida indekslanuvchi jurnal uchun ilmiy maqolani yozishni tushuntirishga harakat qilamiz.
Milliy jurnallardagi Sizning maqolangiz va Nature jurnalidagi xorijiy mualliflar jamoasi maqolasi turli sondagi murojaatlarga ega bo‘ladi.
Scopusda maqola nashr qilish uchun nimadan boshlash kerak?
Xalqaro jurnallar uchun ilmiy maqolalarni yozishda maqola yozish jarayonida eng keng tarqalgan xatoliklarni chuqur o‘rganib chiqing.
Sizning ishchi papkangizni keraksiz ma’lumotlar bilan to’ldirmaslik lozim. Qolgan qismi bilan ishlashni davom ettirish kerak. Sizning bibliografik ro‘yxatingizda ingliz tilidagi jurnalli maqolalar o‘rtacha 40-50 tani tashkil etishi lozim. Papkadan tezislar, hisobotlar, dissertatsiyalar va boshqa «axborot chiqitlari»ni o‘chirib tashlang.
Maqola matnini yozishni boshlashdan avval ilmiy bazalarda nashr qilinadigan maqolalarga qo‘yiladigan talablar bilan tanishib chiqing. Siz chop qildirishni xohlagan jurnal talablariga to‘la rioya qilishingiz lozim.
Siz maqolangizda hamkasblar, ko‘pgina hollarda ingliz tili ona tilisi bo‘lgan, real insonlar bilan muloqot qilasiz. Ular har qanday mavzudagi eskirgan bibliografiyani ajratib olishi mumkin. Siz ular bilan o‘z tengingiz kabi muloqot qilasiz, so‘nggi ellik yillikdagi chop qilingan tor soxadagi yuzlab maqolalar chop qilingan ilmiy muammoning zamonaviy holatini bayon qilishga harakat qiling.
Qog‘oz varag‘ida Sizning mavzuingizga tegishli bo‘lgan 10-12 ilmiy faktni yozing (har biri uchun – o‘zining axborot manbasi). Ularni 3-4 abzasga 3-4 tadan guruhlang. Bu qo‘lyozma uchun tushunarli va ochiq kirish bo‘lishini ta’minlaydi.
Scopus maqolalarida foydalanilgan takrorlanishlarni va statistik ishlov berish metodlarini tekshiring. Taqrizchi maqolani uchta asosiy kriteriya bo‘yicha ko‘rib chiqadi: takrorlanganlik, laboratoriya tahlili metodlari, statistik ishlov berish metodlari.
«Natijalar» xohlasangiz ham adabiyot manbalariga murojaatni olmasligi lozim. Jadval va grafik ma’lumotlarni matnli takrorlamang. Hajm uchun «Natijalar»ni kengaytirishga harakat qilmang. Maksimal siqilgan formada taqdim etishga harakat qiling. Bu bo‘limda boshlang‘ich ma’lumotlarni keltirib o‘tmang. Odatiy xatolik – bu bo‘limga «Natijalar»da keltirib o‘tilmagan «yangi» ma’lumotlarni joylashtirish.
Maqola oxirida xulosalar yozish mumkin emas. Xulosa – bu qandaydir yangilik, shakli o‘zgartirilgan muhokama emas. Bu kelgusi izlanishlar uchun zamin.
Annotatsiyada maqola bo‘limlaridagi gaplarni ko‘chirib olmang – ularni mos holda o‘zgartiring. Annotatsiya – bu ilmiy maqolaning «reklama qalqoni» – dunyo bo‘yicha yuzlab berilganlar bazasiga nusxalanadi. Shu sababli, u yetarlicha to‘la, tushunarli, tugallangan va asosiysi qiziqarli bo’lishi lozim.
Bibliografiyadan vaqtni tejash mumkin emas. Aniq bir jurnalda maqolalarni jixozlashni qunt bilan ko‘rib chiqing. Barcha nozik joylarni qayta formatlang: mualliflar initsiallari oldida vergul, initsiallar orasida bo‘shliqlar yoki ularning yo‘qligi, jurnalning to‘la yoki qisqartirilgan nomi sahifalar orasida defis yoki qisqa tire va boshqalar. Yarim bibliografiyangiz so‘nggi besh yillikda nashr qilingan, bibliografiyaning 5%gacha qismi Sizning publikatsiyalaringiz bo‘lishi lozim. Maksimum, bir nechta manba «kulrang adabiyot» (DOI indeksisiz, tezislar, kitoblar va boshqalar) bo‘lishi mumkin.
Namuna sifatida jurnalning oxirgi sonida nashr qilingan maqolalarni oling. Maqolaning hajmida iqtisod qilmaslik lozim. Ko‘plab jurnallarda nashr qilish bepul.
Qo‘lyozmani tarjimonga berishdan oldin uni formatlang (og‘ma, satr osti va satr usti belgilari, formulalar va h.k.) va o‘zbek/rus tilida ideal holatga keltiring. Ko‘plab jurnallar uchun standart shrift Times New Roman, 12 pt, satrlar oralig‘i 1.5 interval, barcha tomondan chekinish maydonlari 2 sm. hisoblanadi. Rasmlar va jadvallarni adabiyotlar ro‘yxatidan keyin joylashtiring. Bibliografiya va manbalarga murojaatlarni aniq jumalga moslang. Matn tarjima qilinganidan keyin o‘zgartirishlar kiritish ancha qiyin bo‘ladi.
Olingan tarjimani, Sizning sohangiz bo‘yicha mutaxassis bo‘lmasa ham, tilni biluvchiga jo‘nating. Tarjimon qanday ilmiy darajaga va unvonga ega bo‘lmasin, «Maqola ko‘plab sondagi grammatik xatoliklarga ega va uni egasi tomonidan tekshirish zarurati bor» mazmundagi taqriz olasiz. Tushkunlikka tushmang. Bu odatiy ibora. Ko‘plab taqrizchilar til egalari hisoblanmaydi, shunday yo‘l bilan jurnal redaktori oldida, savodsiz ko‘rinmaslik uchun, o‘zlarini himoyalaydilar.
Odatda qo‘lyozma ingliz tilida muallifning familiyasi va nashr yili bilan nomlangan biror Word faylida jihozlanadi. Maqoladagi bitta gap mavjud nashrlar bilan mos kelsa (Siznikimi, boshqami – ahamiyati yo‘q) Sizni plagiatda ayblash va maqolani chop qilmaslik uchun bahona. Hozir plagiatga tekshirish barcha xalqaro jurnallarda majburiy hisoblanadi. Unutmang, o‘xshash matn Sizning aybingiz bilan emas, balki tarjima jarayonida yuzaga kelishi ham mumkin.
Xalqaro ilmiy jurnallarga maqola tayyorlashda keltirib o‘tilgan ma’lumotlar sizga yaqindan yordam beradi deb o‘ylaymiz. Maqola yozing, ilmiy jurnallarda nashr qildiring va O‘zbekiston Respublikasi ta’limining yanada rivojlanishiga o‘z hissangizni qo‘shing.
Elsevier kompaniyasining Scopus berilganlar bazasida maqolaning nafaqat annotatsiyasi va bibliografiyasini, balki ilmiy olamda uning nufuzi darajasini (iqtiboslik indeksi) bilish va uni o‘qiganlar ishlari bilan ham tanishish mumkin. SCOPUS qidiruvning muallif bo‘yicha va manba bo‘yicha qidiruvni taklif qiladi.
Muallif bo‘yicha qidiruv. Scopus berilganlar bazasi yordamida ma’lum bir muallifning ishlari ro‘yxati va iqtiboslik indeksi bilan tanishish mumkin. Buning uchun muallif bo‘yicha qidirish funksiyasidan foydalanish qulay.Bu yerda familiyasini, initsiallarini yoki u ishlayotgan tashkilotni berish mumkin. Chiqarilgan ro‘yxatdan zarurini tanlash lozim (ba’zi familiyalarni yozishda murakkabliklar yuzaga keladi. Rus tilida yozilgan familiyalar tarjima qilinganida ingliz yozuvida turlicha variantlarga ega bo‘lishi mumkin. Bunda «*» yoki «?» belgisidan foydalanish mumkin. Har bir familiyaning yonida «Documents» ustunda muallif profiliga kirish mumkin: muallifning ishlari ro‘yxatini yoki oxirgi maqolasining nomini ko‘rish mumkin.
Muallif profiliga o‘tib, berilganlar bazasida uning nechta maqolasi borligini, muallif murojaat qilayotgan manbaalar, iqtiboslar sonini, Xirsh indeksini (h Index), hammualliflar ro‘yxatini, predmet sohasini, nashrlar tarixini ko‘rish mumkin.
Scopus elektron bazasiga ma’lumotlar bazasiga kirish:
Scopus elektron ma’lumotlar bazasiga http://www.scopus.com/ havolasi bo‘yicha universitetimiz lokal tarmog’i orqali to’g’ridan to’g’ri kirish imkoniyati yaratildi.
Shuningdek Axborot-resurs markazida professor-o’qituvchilar va talabalar uchun o’quv zallarida o’rnatilgan kompyuterlardan ushbu platformaga bevosita kirishingiz mumkin.